Satranç

Satranç – Stefan Zweig

Karakterler

Dr.B. :Viyanalı bir avukatın oğludur. Hitler’in Viyana’yı işgali sırasında elinde bulunan gizli evraklar nedeniyle tutuklanır ve uzunca bir süre sorgulanır. Bu sorgusu sırasında kaldığı odada yalnızlıktan canı sıkılan Dr.B. bir gün sorgusunu beklerken bir asker parkasından çaldığı satranç oyunları kitabını hayıtını değiştirir.

Mirko Czentovic: Düzgün konuşamayan ve anlama güçlüğü çeken ama satranca olan kabiliyeti nedeniyle saygıdeğer biri olmuş bir köylüdür.

Mc Connor: Californiya’da petrol yatakları olan zengin bir iş adamıdır.

Konusu

Hayatında birisi ile hiç satranç oynamamış bir avukatın kitaplardan öğrendikleri ile dünya şampiyonunu yenişi konu edinir.

Satranç Özeti

Hikâye New York’tan Buenos Aires’e giden bir gemide geçmektedir. Anlatıcı Arjantin’de düzenlenecek satranç turnuvasına katılmak için kendileriyle aynı gemiye binen dünya satranç şampiyonu Mirko Czentovic ile karşılaşır ve bir arkadaşı da bu şampiyonun ilginç hayat hikâyesini arkadaşına anlatır. Aslında zekâ geriliğine sahip biri olarak tanımlanabilecek aynı zamanda cahil olan böyle bir kişinin dünya satranç şampiyonluğuna ulaşmış olması anlatıcının dikkatini çeker. Bu tür ilginç kişilikleri yakından incelemeye özel bir ilgisi olan anlatıcı Czentovic ile yakınlaşmak istese de dost canlısı olmayan biri olduğundan bu konuda başarılı olamaz. İlgisini çekmek için ilk olarak karısı ile satranç oynamaya başlar ve bu oyuna kısa sürede gemideki diğer satranç meraklıları da katılır. Bu meraklılardan biri olan McConnor büyük bir zenginliğe sahiptir ve Cznetovic ile ücreti karşılığında bir maç ayarlar. Anlatıcı, gazeteci arkadaşı, McConnor ile birlikte bir grup diğer yolcu şampiyona karşı oynadıkları ilk maçı kaybederler. İkinci maç esnasında ise gizemli bir yabancı kendilerine yapacakları bir hamle konusunda uyarıda bulunur ve ardından hamlelerle ilgili yaptığı tavsiyelerle neredeyse kaybettikleri bir oyunu berabere bitirmeyi başarırlar. Hikâyenin en güzel bölümünü de anlatıcının bu gizemli yabancının satrançta nasıl böylesine başarılı bir hale geldiğini anlattığı kısım oluşturur.

Ertesi gün anlatıcımız, bu gizemli yabancıyı Czentovic ile birebir maç yapmaya ikna etmek için onunla buluşur. İsmini Dr. B. olarak verdiği bu kişinin satrançta nasıl bu derece iyi hale geldiğinin öyküsü, kitabın da en önemli kısmını oluşturuyor. Avusturyalı saygın bir aileden gelen ve şirket faaliyetleri nedeniyle Naziler tarafından sorguya alınan Dr. B. içinde uğraşabileceği hiçbir şeyin olmadığı bir otel odasına hapsedilir. Burada düzenli olmayan sorgulamalar haricinde konuşabileceği kimse yoktur. Bu psikolojik işkence nedeniyle itiraflarda bulunmaya karar vermişken, sorgu odasının yanındaki duvarda asılı bir ceketin cebindeki kitabı fark eder ve onu çalar. Amacı vaktini geçirebileceği ve kafasını dağıtabileceği bir şeylerle meşgul olmaktır. Kıyafetinin içine gizlediği ve odasına getirdiği kitabın satranç şampiyonalarındaki oyunların hamleleriyle ilgili olduğunu öğrenince ilk başta hayal kırıklığına uğrar. Ancak kafasını meşgul etmek için tüm oyunları ezberler ve her gün zihninde oynamaya başlar. Bir süre sonra kendi kendine maç yapar hale gelir ve zihni gibi kişiliği de ikiye bölünür. “Satranç Zehirlenmesi” adını verdiği bu rahatsızlık nedeniyle hastaneye kaldırılır ve buradaki bir doktorun yardımıyla hapsedildiği yerden kurtulur. Güney Amerika yolculuğu esnasında da satranç müsabakasına şahit olarak müdahalede bulununca aslında ne derece ustalaştığını fark eder. Bir deneme yapmak amacıyla teklifi kabul ederek Czentovic ile yaptığı ilk maçı kazanır. İkinci maç esnasında psikolojik rahatsızlığı nükseder ve hayalinde oynadığı oyunla gerçek oyunu birbirine karıştırınca anlatıcının yardımıyla kendini bu zor durumdan kurtarır. Kendi ifadesiyle bu son oyunudur ve hayatında bir daha satranç oynamayacaktır.

Yorum

Zweing’in eşiyle intihar etmeden hemen önce kaleme aldığı bu güzel eserinde yaşamış olduğu psikolojik bir işkence  ile zihnini satranç oyunuyla nasıl dinç tutmaya çabaladığını, ruhundaki gelgitleri, dahi mi yoksa deli mi olduğu hakkında bir ders vermeye çalıştığını görüyoruz. İnsanın nasıl bir hiç’ e dönüştüğü anlatılırken, hikaye kurgusunun da satranç oyununa bağlanmış olması etkileyici Merak ettiyseniz ilk fırsatta okuyun derim.

Satranç – Kitap Açıklaması

Rastlantı sonucu eline geçidiği bir kitapla satrancın inceliklerini öğrenerek bu oyunu bir tutkuya dönüştüren ve giderek bu tutkusu yüzünden beyin hummasına yakalanan Dr. B.’nin öyküsüdür görünüşte Satranç. Ama derinlerde bir veda mektubudur aslında.

Stefan Zweig’ın Brezilya’da sürgündeyken yazdığı ve Şubat 1942’deki intiharından birkaç ay önce tamamladığı Satranç, Avrupa kültürünün nasyonal sosyalist tehlike altında yok oluşuna işaret eder.

Avrupa kültürüne elveda derken yaşama da veda etmeyi seçen Zweig’ın son yapıtı Satranç, gerilimli kurgusu ve kahramanın ruhsal gelgitlerinin işlendiği dokusuyla, kısa ama her bakımdan etkileyici olağanüstü bir uzun öyküdür.

Sosyal Medyada Paylaş