Gömülü Şamdan

Gömülü Şamdan – Stefan Zweig

Konusu

Stefan Zweig, Menora’nın Roma’dan Kartaca’ya, ardından Bizans’a (İstanbul) ve son olarak da Kudüs’e kadar olan 80 yıllık yolculuğunu tarihi ve dini bilgilere dayanarak mitolojiyi harmanlayarak anlatılır.

Gömülü Şamdan Özeti

Hikaye 455 yılında Vandalların ve Alanların kralı Genseric’in ordusuyla Roma İmparatorluğu’nun başkenti Roma’nın kapılarına gelmesiyle başlıyor. İmparator Maximus paralı asker ordusunu Roma’dan uzağa gönderir ve şehir savunmasız kalır. Şehrini savunamayacağını anlayan imparator yanındakilerle beraber şehirden kaçmaya çalışırken halk tarafından yakalanmış ve linç edilmiştir. Papa, Roma kapılarında duran Genseric’in huzuruna çıkar. Kentin “kılıç ve ateş olmadan” sinüs ferro et igne’ye teslim edilmesi karşılığında, Genseric sadece ganimeti toplamayı ve kiliselere ve kadınlara dokunmamayı garanti eder. Genseric ve ordusu bir hafta boyunca Roma’nın hazinelerini yağmalar. Yağmalanan hazineler arasında, 1. Roma-Yahudi savaşından sonra Kudüs’ten Roma’ya getirilen Yahudi Menora da bulunuyor. Tüm ganimetler, önce arabalara, ardından gemilere yüklenmek üzere Afrika’daki merkezlerine götürülmek üzere limana taşınır. Roma’da yaşayan Yahudi cemaati Menora’nın Afrika’ya götürüleceğini öğrendiğinde büyük bir umutsuzluğa kapılırlar çünkü bu bir daha Menora’yı bir daha göremeyecekleri anlamına gelir. Bir grup yaşlı, Menora’nın peşine düşmeye ve hatta fırsat ortaya çıktığında onu kaybetmemek için geri almaya karar verir. On bir yaşlı Yahudi son bir umutla yağmacıların peşinden gidiyor ve nesiller boyu tanıklık etmesi için oğulları Benjamin’i de yanlarında götürüyor. Yolculuk bir gece sürer ve yol boyunca, yaşlıların en bilgesi olan Haham Eliezer, küçük çocuğa Menora’yı ve Yahudiler için önemini anlatır. Tevrat ve Menora, Yahudi göçünün kutsal işaretleri ve başından beri sahip oldukları yegâne değerlerdir. Limana ulaştıklarında geç kalmışlardı; Şamdan gemiye yüklenmek üzere. Son bir çabayla Menora’yı geri almaya çalışırlar, ancak Menora düşer ve Benjamin’in kolunu kırar. Yaşlı ve kırık bir kol Benjamin şehre üzgün ve umutsuz bir şekilde döner.

Uzun yıllar geçer. Roma huzursuzluklarla dolu bir döneme girmeye başlar. İmparatorlar birbiri ardına gelir ve gider; Şehir defalarca yağmalanır. Benjamin şimdi çok yaşlı bir adam, Menora’yı kırık koluyla gören ve hatta dokunan son Yahudi olarak kendi cemaati arasında oldukça saygın bir konumda. Bir gün, Benjamin’in dua ettiği yere yabancı bir Yahudi gelir. Doğu Roma İmparatoru Justinianus’un gönderdiği ordunun Vandallara saldırması ve Kartaca’yı ele geçirmesi nedeniyle Kartaca’dan kaçtığını ve Vandalların yıllarca ellerinde tuttukları ganimeti toplayıp Bizans’a götüreceklerini söyler. Ganimet içinde Bizans’a gidecek bir Menora da vardır. Benjamin, çocukken başaramadığı şamdanı bu sefer yaşlı bir adam olarak kurtarmaya karar verir. Hatta Allah’ın kendisini bu kadar uzun süre yaşattığını düşünüyor. Benjamin, gelecek nesillere tanıklık etmesi için yanına genç ve güçlü bir genci alır ve Galata’da yaşayan Yahudi cemaatiyle tanışmak için Bizans’a doğru yola çıkarlar. Benjamin, Bizans’a vardığında oradaki Yahudi ileri gelenleriyle tanışır ve şehri gezerken okuyucuyu İstanbul’un tarihinde bir yolculuğa çıkarır.

Yurtları işgal edilip evleri talan edilip kutsal şamdanları çalınan Yahudilerin vermiş olduğu mücadeleyi konu edinen öyküyü keyifle okumanızı dilerim.

Kısa Bilgiler

• Öyküye adını veren şamdan, Yahudilik’te kutsal kabul edilen ‘Menora’ dır.
• Yahudilerin tarihinde bu şamdandan ilk kez Tanah’ın Mısır’dan Çıkış kitabında bahsedilir Buna göre şamdanın tasarımı Sina Dağı’nda Tanrı tarafından Musa’ya açıklanmıştır. Şamdan, saf altından dövülmüş olacak ve bir taraftan üçü diğer taraftan üçü olmak üzere altı kolu olacaktır. Her kolda mumların oturacağı yuvalar çiçek dalları ile bezenecektir.
• Krallar Kitabı’na göre ilk inşa edilen Kudüs Tapınağı’nda, iç mabedin girişinin her iki yanında 5 tane olmak üzere 10 altın şamdan vardır.
• Günümüzde Kudüs’te Ağlama Duvarı ya da Batı Duvarı olarak bilinen tarihi yapının bu tapınaktan kaldığı düşünülmektedir. İkinci Tapınak’ın yıkılmasıyla şamdan ortadan kaybolur.
• Kimine göre Şamdan Roma’ya götürülür ve zafer yürüyüşü sırasında Roma’da sergilenir.
• Öyküdeki Yahudilerin şamdanı arayışı Hristiyanların Kutsal Kâse arayışına benzemektedir.
• Yahudiler, kayıp olan şamdanın bulunması ve tekrar kutsal topraklara götürülmesi ile binlerce yıldır devam eden sürgün hayatlarının sona ereceğine inanmaktadırlar.
• Zweig, o dönemdeki Yahudi Soykırımı’nı sanki önceden görmüş gibi- bu öyküsünde zamanın Yahudi toplumuna tüm sıkıntıların bir gün geçeceği, kayıp şamdanın belki bir gün yeniden bulunacağı ve tekrar güzel günler geleceği yönünde umut mesajı ve direnme gücü vermeye çalışmaktadır.
• Öykü Nazi Almanya’sında yasaklanan eserlerindendir.
• Gömülü Şamdan, Almanca aslından Türkçe’ye ilk kez Regap Minareci tarafından çevrilerek, ilk baskısı 2015 yılında yapılmıştır.

Gömülü Şamdan – Kitap Açıklaması

Süleyman’ın tapınağından çıkan, Yahudilerin kutsal emaneti yedi kollu şamdanın 455 yılında Roma’yı yağmalayan Vandalların eline geçmesi, kentin Yahudi cemaatinde şok etkisi yaratır. Cemaatin yaşlıları, olan biteni gelecek kuşaklara aktarması için o sırada yedi yaşında olan Benjamin’i de yanlarına alarak kutsal Menora’yı denizaşırı yolculuğuna uğurlarlar. Seksen yıl sonra aynı Benjamin, şamdanı Yahudilere geri vermesi için İmparator İustinianos’a yalvarmak üzere Bizans’a gider. İustinianos’un Kudüs’teki bir Hıristiyan kilisesine gönderdiği şamdan, orada kaybolmuştur. Ancak Zweig Gömülü Şamdan’da söylenceye bir gün yeniden kavuşma umudu barındıran bir final atfeder.

(Tanıtım Bülteninden)