Eylembilim – Oğuz Atay
Karakterler
Server Özbudak: Herkes gibi olmama, farklı bir hayat yaşama ya da hayatta farklı anlamlar peşinde koşma çabasında olan ve romanın başında Server, yıllarca profesör olmak için uğraşmasına rağmen bunun kendisi gibi birçok kişiye iliştirilmiş bir “etiket” olduğunu düşünür. Ana karakter, “insan” ya da “X” gibi genel bir ifade olmaya dayanamayacağını, anılarını yazmaktaki asıl amacının tüm hayatını “yeniden düşünmek” olduğunu belirtir.
Server, bir yandan burjuva yaşam tarzı ve değerleri içinde yaşarken, diğer yandan sol siyasi görüşe sahip olmanın “yabancılaşmasını” yaşıyor. Ancak bu yaşam biçimini oluşturmadan önce öğrencilik yıllarında yaşadığı yoksul ve yalnız yaşamı özlemediği anlaşılır. Sınıfta eski arkadaşı Murat İki’yi görünce yaşadığı yaşam tarzından suçluluk duysa da, eve döner, gençliğinde yakalandığı bir hastalık, nezle ve böcek musallat olur.
Konusu
Bir devlet üniversitesinde yaşanan olaylara bir profesörün yaklaşımlarını konu alıyor. Ölümünden sonra 40 sayfa bulunur ve olduğu gibi 1987’de yayınlanan Günlük adlı kitabının sonunda “Etkinlik” bölümü adı altında yayınlanır. Oğuz Atay’ın vefatından 11 yıl sonra, kızı Özge Atay için isimsiz bir pakette 74 sayfalık son eserinin bulunmasının ardından kitap olarak yayımlanır ve 1998 yılında Eylembilim adıyla yayımlanır.
Roman, Oğuz Atay’ın Türk aydınlarının yönünü sorguladığı ironik bir yapıda kurgulanmıştır. Romandaki olay örgüsü, 1950’lerden 1980’lere kadar süren sağ-sol çatışmalarına odaklanıyor.
Eylembilim Özeti
Eylembilim, okuyucuya Dilaver Kalas isimli bir avukat tarafından, “merhum” Server Özbudak’ın hatıraları olarak sunulur.
Üniversitede matematik profesörü olan ancak bu unvanın anlamından ve onu gerçekten mutlu edip etmediğinden emin olmayan Server Özbudak, başka bir öğretmen olan Refik Bey’in kalp krizi geçirdiğini öğrenir ve onun yerine sınıfa girer.
Server sınıfa girip kendini tanıttıktan sonra küçük bir şok yaşar. Öğrencilik yıllarında yanında ders alan ve siyasi görüşleri nedeniyle okuldan atılan Murat İkinci ders alanlar arasındadır. Murat’ı görmek Server’ın dersi biraz daha gergin bir şekilde işlemesine neden olur.
Dersten sonra Server, kendisini pek sevmeyen dekan tarafından öğrencilerle buluşmaya sürüklenir: Solcu olduğunu anladığımız bir öğrencinin okulda vurularak öldürülmesi öğrenciler arasında büyük tepkiye neden olur. Diğer sol görüşlü öğrenciler ise ölen arkadaşlarının okul bahçesine gömülmesini talep eder. Dekan kürsüde yaptığı konuşmayla öğrencileri sakinleştirmeyi ve yönetmeyi başarmış görünür. Ancak bundan sonra Server sahneye çıkıyor ve bu kararın tüm resmi ortamlarda olduğu gibi dilekçe olarak sunulabileceğini ve ardından ilgili merciler tarafından karara bağlanabileceğini söyler. Bu konuşma Server’ı kısa süreliğine kahraman yapar, matematik profesörü bile bir süre omuzlarında taşınır. Gergin forum, Dekan’ın ikinci kez söz alıp durumu sakinleştirmesiyle sona erer.
Server eve döndüğünde hem kendi hayatını hem de geçmişini düşünür. Daha sonra bir akşam yemeğinde sarhoş olduğu ve intihar etmeye çalıştığı günü hatırlar. Ertesi gün okulda bir komite toplanır ve son öğrenci olaylarını, özellikle de vurulan öğrenci konusunu tartışmaya başlar. Milliyetçi öğrencilerin gönderdiği mektupla başlayan toplantı, kısa sürede sol görüşlü öğrencilere sempati duyan profesörlerin istediği gibi ilerlemeye başladı ve ölen öğrencinin okul bahçesine defnedilmesi önerisi yönetim kurulu tarafından kabul edildi. Ancak yönetim kurulu beklenenden daha hızlı dağılmak zorunda kalır çünkü okuldaki gerginlik tam bir işgale dönüşür ve okul içindeki polis öğrenciler tarafından uzaklaştırılır.
Server, diğer hocalardan tam yetkiye sahip olan Adnan Hoca ile birlikte okulda kalır ve oradaki direniş hareketini destekler. Okulu “işgal eden” öğrenciler hızla silaha sarılıyor ve sabah saatlerine kadar muhaliflere karşı nöbet tutar. Sabah saatlerinde okula gönderilen çok sayıda polis ve jandarma, direnişi kırarak öğrencileri gözaltına almaya başladı. Vali ile görüşmeye giden Adnan Hoca, Server ve diğer hocalar önce gözaltına alınıp kısa bir süre sonra serbest bırakılır.
Server, serbest bırakıldıktan sonra yaşananları, özellikle evde yapılan görüşmeleri ve Semra isimli bir öğrenciyle yakınlaşmasını anlatınca Roman yarım kalır.
Eylembilim – Kitap Açıklaması
“Sevgili Oğuz,… Sana kısaca şunu söylemek istiyordum: “Eylembilim”le bize, tamamlayamamış da olsan, anlattığın olaylar ve çizdiğin kişilerle, gene de kendi içinde belli bir bütünlüğü olan unutulmaz bir başyapıt bıraktın. Sahte sağduyuya, yapay aydınlara, basmakalıp kavramlara, kof duyguluklara “Eylembilim”in intikam kılıcını korkusuzca çeken Server Gözbudak aracılığıyla, çok dolaylı bir biçimde ve kendine özgü inceliğinle çekilen acıları da eski ustalar gibi yerli yerine yerleştirmeyi başardın. Binlerce teşekkür. Gözlerinden öperim.”-Cevat Çapan-
