Menfa Sürgün Hatıraları – Ahmet Mithat Efendi
| Tür: | Günlük – Anı |
| Yazar: | Ahmet Mithat Efendi |
| Yayınlanma Tarihi: | 2024 |
| Yayınevi: | Sapiens |
| ISBN: | 9786258270723 |
Konusu
Ahmet Mithat Efendi’nin Rodos sürgününde geçirdiği 38 ayı kaleme aldığı Menfa, Osmanlı İmparatorluğu’nda basın özgürlüğüne getirilen kısıtlamaları, dönemin aydınlarının yaşadığı baskıları ve sürgün hayatının zorluklarını anlatan otobiyografik bir eserdir. Gazetecilik faaliyetleri nedeniyle sürgüne gönderilen yazar, burada geçen günlerini, yaşadığı sıkıntıları, edebi üretkenliğini ve topluma olan bağlılığını içtenlikle aktarır.
Roman, Ahmet Mithat Efendi’nin çocukluk ve gençlik yıllarına, eğitimine, Osmanlı basın dünyasında kazandığı tecrübelerine ve dönemin siyasi atmosferine de ışık tutar. Aynı zamanda Menfa, sadece bir sürgün hikâyesi değil, Osmanlı’daki sansür, fikir özgürlüğü ve aydınların devlete karşı duruşu gibi kavramların sorgulandığı bir metin olarak da değerlendirilebilir.
Menfa Sürgün Hatıraları Özeti
Ahmet Mithat’ın İlk Yılları ve Osmanlı Basın Dünyasına Girişi
Ahmet Mithat, 1844 yılında İstanbul’da doğar ve genç yaşta eğitim hayatına başlar. Vidin, Niş ve Rusçuk’ta eğitimini tamamladıktan sonra Osmanlı bürokrasisinde çeşitli görevler üstlenir. Mithat Paşa’nın himayesinde devlet dairelerinde çalışırken aynı zamanda gazeteciliğe ve edebi yazılarına da başlar. Tuna Gazetesi’nde yazılar yazarken, Fransızca öğrenir ve Avrupa’daki düşünce akımlarını yakından takip eder.
Ahmet Mithat, basın dünyasında adını duyurmaya başladıktan sonra İstanbul’a geri döner ve burada çeşitli gazetelerde yazılar yazar. Namık Kemal, Ebüzziya Tevfik ve diğer Genç Osmanlılarla tanışır. Ancak dönemin otoriter yönetimi, yazılarından rahatsız olur ve onu zararlı yayın yapmak suçlamasıyla tutuklar.
Sürgün Kararı ve Rodos’a Gönderiliş
Bir gece Gedikpaşa’daki Osmanlı Tiyatrosu’nda bir oyunu izlerken polisler tarafından gözaltına alınır. Başta Darwin ve evrim teorisi hakkındaki yazılarının tutuklanmasına neden olduğunu düşünse de, asıl sebep Genç Osmanlılarla olan ilişkisi ve gazetecilik faaliyetleridir. Namık Kemal Kıbrıs’a, Ebüzziya Tevfik ve Ahmet Mithat ise Rodos’a sürgüne gönderilir.
Sürgün yolculuğu oldukça rahat geçer. Ancak Rodos’a vardıklarında hükümet konağına götürülerek halka teşhir edilirler. Önce bir eve yerleştirilseler de daha sonra sıkı gözetim altına alınır, zindana kapatılırlar. Burada akrepler, örümcekler, tahtakuruları içinde geçen zorlu günler başlar. Bu süreçte yalnızlık, dışlanmışlık ve çaresizlikle mücadele ederler.
Sürgün Günleri ve Edebi Üretkenlik
Ahmet Mithat, sürgün süresince yazmaktan vazgeçmez. Rodos’ta kaldığı süre boyunca romanlar, tiyatro oyunları ve makaleler yazar.
• “Dünyaya İkinci Geliş yahut İstanbul’da Neler Olmuş” adlı romanını,
• “Açık Baş ve Ahz-i Sar yahut Avrupa’nın Eski Medeniyeti” adlı tiyatro oyunlarını,
• “Hasan Mellah” romanının taslaklarını hazırlar.
• “Eyvah” adlı tiyatro oyunu, Selanik’te sahnelendiğinde büyük ilgi görür.
Bunların yanı sıra, sürgünde geçen günlerini anlatan ve Osmanlı toplumuna dair gözlemlerini paylaştığı Menfa kitabını yazar.
Sürgün Yıllarında Fikir Ayrılıkları ve Yeniden Bağlantı
Sürgünde Ebüzziya Tevfik ile yakın dostluğu zamanla gerilimli bir hale gelir ve bir yıl boyunca birbirleriyle konuşmazlar. Ancak zor koşullardaki bu ayrılık uzun sürmez ve yeniden barışarak manevi desteklerini birbirlerine sunmaya devam ederler.
Ahmet Mithat, zamanla hapis hayatının monotonluğunu kırmak için çeşitli sosyal ve entelektüel faaliyetlere yönelir.
• Mülazım Muhafızlarının çocuklarına dersler verir ve küçük bir okul açar.
• Rodos’taki kütüphaneye giderek kitaplarla vakit geçirir.
• Tekkelere katılarak manevi bir yolculuğa çıkar.
Sürgünün Sonu ve İstanbul’a Dönüş
1876 yılında Sultan Abdülaziz’in ölümü ve V. Murat’ın tahta çıkışıyla birlikte ilan edilen genel af sayesinde Ahmet Mithat, 38 ay süren sürgünden sonra İstanbul’a döner. Döner dönmez Menfa adlı kitabını yayınlar. Kitap, sürgün yıllarının detaylı bir anlatımı olup, Osmanlı’nın aydınlara uyguladığı baskıyı gözler önüne seren bir belge niteliği taşır.
Değerlendirme
Menfa, Osmanlı’da fikir özgürlüğünün sınırlarını, basının ve aydınların üzerindeki baskıyı anlatan önemli bir eser. Ahmet Mithat Efendi, kendi sürgün deneyiminden yola çıkarak dönemin entelektüel ve siyasi atmosferini gözler önüne seriyor.
Kitap, tarihi bir belge niteliğinde olmasının yanı sıra, bireysel bir varoluş mücadelesinin hikâyesidir. Ahmet Mithat Efendi, sürgünde bile düşünmeye, yazmaya ve üretmeye devam ederek bir aydın olarak görevini yerine getirdiğini göstermektedir.
Sonuç olarak, Menfa, yalnızca bir sürgün hikâyesi değil, aynı zamanda bir fikir adamının özgürlük mücadelesinin bir yansımasıdır.
Menfa – Sürgün Hatıraları – Kitap Açıklaması
Ahmet Mithat Efendi Bütün Eserleri – 23
Kalem, en az kılıç kadar etkilidir tarihte.
Beyaz kâğıt üzerindeki siyah yazılar, dökülen kandan daha korkutucu olur bazen.
İktidar sahipleri, yazan insanları hedefe alır her zaman.
Ahmet Mithat da nasibini alır bu korkudan.
Sırf Namık Kemal’le selamlaştığı için Rodos’a sürülür.
Ama yine de durmaz mütemadiyen işleyen kalemi.
Hatıralarını yazma amacı, geniş bir otobiyografiye dönüşür.
Böylece Menfa çıkar ortaya.
Samimi ve pervasız bir yazarın yürek burkan ama mutlaka takdiri de hak eden sayfaları on yıllar sonra, hem de günümüz Türkçesiyle okuyucuyla buluşur.
(Tanıtım Bülteninden)
