Öteki – Fyodor Dostoyevski
| Tür: | Roman |
| Yazar: | Fyodor Dostoyevski |
| Yayınlanma Tarihi: | 1846 |
| Yayınevi: | İş Bankası Kültür Yayınları |
Karakterler
Yekov Petroviç Golyadkin: Dokuzuncu dereceden memur olan romanın ana karakteri çalışkan, dürüst, yardımseverdir. Zayıf karakteri ve sahip olduğu özgüven eksikliğini kapatabilmek için bulduğu bahaneler, zihninde “Öteki” olarak tezahür eder.
Öteki: Golyadkin’in zihninde var olan, kendi kişiliğiyle yüzleşemediği için bastırdığı yanlarını temsil eden diğer Golyadkindir.
Klara Olsufyevna: Ofis müdürünün kızı, güzelliğiyle ve şatafatlı yaşayışıyla dikkatleri üzerine çeker. Golyadkin kıza ilgi duymasına rağmen aralarındaki statü farkı nedeniyle ona olan duygularını anlatamaz.
Krestyan İvanoviç Rutenşpits: Golyadkinin doktorudur. Onun akıl sağlığından endişe duyduğu için ilaç reçete edip, uygulaması gerekenleri sıralar. Fakat verdiği ilaçlar kullanılmadığı için işe yaramaz.
Konusu
Dostoyevski’nin “Öteki” ilk olarak 1846 yılında yayınlanan, yazarın ikinci eseridir. Roman okuyucusuyla buluştuğunda sert eleştirilere maruz kalır ve yeterli ilgiyi göremez. Eser, çağının çok ötesinde bir anlayış içerdiği için hak ettiği değeri ilerleyen yıllarda görecektir. Yazıldığı yıllarda henüz literatür de olmayan “paranoid şizofreniyi” muazzam bir gözlem gücüyle ve yazım tekniğiyle anlatmış nadide eserlerden biridir. Psikolojik kitap kategorisine giren eser aynı zamanda Çarlık-Rusya’sının toplumsal yapısını ve birey-devlet ilişkilerini de içermektedir. Romanın ana karakteri Golyadkin’in “dokuzuncu dereceden memur” ibaresinin altı sıklıkla bahsedilerek sınıf farkının da altı çizilir. Kahramanın içinde bulunduğu sınıfı koruyarak ve yükseltme çabaları, kendisinden beklenen, “kralcı” olma, yandaşlık ve statüye göre davranma zorunluluğu ve uyum çabası dönemi yansıtır. Golyadkin’in evinde çalışan uşağına gösterdiği aşağılayıcı tavırlar, kahramanımızın içine dâhil olamadığı hiyerarşi içerisinde ona değersiz hissettiren kavramların birer dışavurumudur. Golyadkin statüsünü yükseltmek istediğinde karşısına toplum çıkar. Kahramanımızın içinden çıkan “öteki” Golyadkin davranışlarıyla toplum tarafından kabul gören karakteridir. Golyadkin dürüstlüğüyle, doğruluğuyla kendine yer edinemezken onun içinden çıkan diğer karakteri yaranmak için elinden geleni yaparak kabul görmüştür. Kahramanımızın benliğindeki öteki karakteriyle savaşını, toplumsal yapıya eleştirel bir göndermedir.
Öteki Özeti
Dokuzuncu dereceden memur Yakov Petroviç Golyadkin Petersburg’da Şestilavoçnoy Sokağı’nda uşağı Petruşka ile beraber yaşamaktadır. Özgüveni eksik, çekingen ve zayıf karakterlidir. Aşağılanma fobisi olan adam içindeki aşağılanmanın verdiği kin ile yanında çalışan uşağına aynı tavrı göstermekten geri kalmaz. Kendisinde bulunan kompleks için Doktor Rutenşpits’ in muayenehanesine gider. Doktor onun akıl sağlığı ile alakalı endişe duyduğu için reçete verirken kahramanımıza sosyalleşmesini de öğütler. Golyadkin tedaviye ihtiyacı olmadığını söyler ve verilen ilaçları da kullanmaz.
Golyadkin çalıştığı ofisin müdürünün kızı Klara Olsufyevna’nın doğum gününe katılmak için neredeyse kendini paralar, gün boyu hazırlanır. Doğum gününde davetliler arasında olmamasına rağmen içeriye gizlice girer ve birde üzerine uygunsuz davranışlar sergilediği için kapı dışarı edilir. Yaşadığı üzüntü tarifsizdir. Soğukta dışarıda dolaşan kahramanımız, birisi tarafından takip edildiğini hisseder. O kişiyi yakalayıp yüzüne baktığında kendisine tıpa tıp benzeyen birisini görür. Ertesi gün işe gittiğinde gece gördüğü adam ofiste de karşısına çıkar. O da aynı bölümde ve onun adı da kendininkiyle aynıdır. Kahramanımız ve ikizi başlarda iyi anlaşsalar da sonrasında “Öteki” ona eziyet etmeye başlayacaktır. Kahramanımız doğası gereği aslında dürüst, çalışkan, yardımseverdir. Öteki Golyadkin ise kendi çıkarları için çalışan, toplumun bütün kurallarını iyi bilen ve onlara göre davranan bir yalaka resmi çizer. Kahramanımızın yüzleşmek istemediği bastırılmış yanları öteki Golyadkin de vardır. Hayatı çalınan kahramanımız ikizinin yaptığı hataları düzeltmeye çalıştıkça daha da zor duruma düşer. Çevresindeki insanların gözlerindeki sorgulayan bakışlar onun kendini daha çok savunmasına neden olur. Kahramanımız “o ben değilim” dedikçe aldığı tepkilerde büyür.
Kahramanımız çok beğendiği ofis müdürünün kızının daveti üzerine tekrar malikâneye gidip tekrar kapı dışarı edilir. İkinci kere yaşadığı bu dışlanma ruh halini yıpratır. Yeni bir kriz geçirir. Kendisinin birçok kopyasını görmeye başlamasıyla Doktor Ruşenpist getirtilir. Kahramanımız hastaneye yatırılır.
Öteki – Kitap Açıklaması
Çar I. Nikola’ya muhalif Petraşevski grubunun üyesi olduğu için önce idama mahkûm edilen, sonra cezası sürgüne çevrilerek Sibirya’ya gönderilen Dostoyevski, ilk eserlerini sürgün öncesi dönemde vermiştir. “Öteki” bu dönemde 1846 yılında yayımlanan dikkat çekici eserleri arasında yer almaktadır. Dostoyevski bu kitabında kişilik bölünmesini, parçalanmış bilincin kurduğu ürkütücü ve tehlikeli dünyayı konu edinmiştir.
Gerçekten… zaman zaman sinirden öfkelendiğim, hayali olduğunu bile bile “öteki”yi öldürmek istediğim ve Golyadkin’in bir şeyler yapmamasına son derece sinir olduğum, öfkelendiğim anlar oldu. Tüyler ürpertici ve güzel bir kitaptı. Sonunda hastaneye yatırıldığına dair bir yazı veya dipnot yoktu ama hastaneye yatırılması dışında bir şey olması da olası değil zaten. Zaman zaman bu yaşadığım sinir ve öfke anlarında kitabı bırakmak istedim ama hırs yapıp sonuna kadar okudum çünkü sonunun nasıl olacağını, nasıl biteceğini çok merak ediyordum. İnsanlar golyadkine karşı cephe almaya başladı. Gerçekten de cephe aldılar mı yoksa bunlar da mı hayaldi bilemiyorum. Merak ediyorum ama muhtemelen bunlar da ya hayaldi, ya da golyadkinin diğer kişiliğini “öteki”yi sevmeyen birkaç kişiydi. Yazmış olduğunuz özet için teşekkür ederim. Güzel bir kitaptı.