Altın Kupa

Altın Kupa – John Steinbeck

Karakterler

Henry Morgan: Hırslı ve doyumsuzdur. Çocukluktan itibaren “buradan büyük bir yerde olmalıyım” duygusu onu itiyor. Her başarının ardından aynı boşlukla karşılaşıyor. Büyükannesi ve Merlin’in kehanetleri, Henry’nin kafasında “büyük yazgıya sahip adam” rolünü pekiştiriyor. Elizabeth’e duyduğu saf gençlik duygularını inkâr ediyor; La Santa Roja’ya ise “kurtarıcı kadın” anlamı yüklüyor. Elde ettiği hiçbir şey mutluluk getirmiyor. Güç, ganimet, kadın, unvan – hiçbiri içindeki boşluğu doldurmuyor.

Gwenliana (Henry’nin büyükannesi): “İkinci görüş” sahibi gibi anlatılır; Henry’nin kaderini önceden sezer. Galler’in eski kültürel geleneklerini temsil eder. Henry’nin peşinde koştuğu kaderin karanlık tonlarını sezdirir; bir tür uyarıcı, ama engelleyici olmayan bir bilgedir.

Robert Morgan (Henry’nin Babası): Sessiz, yorgun ama duygusal olarak derin bir baba figürüdür. Kendi gençliğinde başaramadıklarını Henry’nin başarmasını ister ama bunu açıkça söyleyemez. Yetersizlik hissi Henry’e ondan geçer. Henry’nin sınıf ve kader zincirini kırma arzusu bu ilişkiden beslenir.

Henry’nin Annesi: Gerçekçi, korumacı ve sert bir karakterdir. Oğlunun denize açılmasının romantik bir hayal değil, ölüm kalım meselesi olduğunu bilir.

Dafdydd (Eski Çiftlik İşçisi): Hikaye anlatıcı, kışkırtıcı, ilham verici bir figürdür. Karayip hikayeleri Henry’nin içindeki kaçış arzusunu ortaya çıkarır.

Merlin (Kasabadaki Yaşlı Adam): Romandaki sembolik bilge figürüdür. Henry’nin “Altın Kupa” hayalini sorgular. Gerçek ile hayal arasındaki çizgiyi temsil eder.

La Santa Roja: İkonik güzellik ve arzunun sembolüdür. Henry’nin bütün hayatını yönlendiren bir durum haline gelir. İdealize edilmiş, insanüstü bir figürken karşılaşınca gerçek bir kadındır. Bu çelişki romanın kırılma noktasını oluşturur.

Elizabeth (Henry’nin Gençlik Aşkı): Sakin, temiz, Henry’nin kaçtığı “evlilik ve yerleşik hayat” tipinin sembolüdür. Henry’nin reddettiği yolun (huzur, sadelik, iç barış) adeta temsilidir.

Konusu

John Steinbeck’in ilk romanıdır ve 17. yüzyılda yaşamış gerçek korsan hücum gemicisi Sir Henry Morgan’ın hayatını gevşek biçimde temel alan, tarihsel-romantik bir kurmacadır. Roman, hem Panama’nın ele geçirilmesi hem de Karayipler’de güzelliği efsaneleşmiş La Santa Roja’ya ulaşma saplantısı üzerinden, bir adamın sınırsız hırsının ve hiçbir zaman doymayan mutluluk arzusunun hikâyesini anlatır.

Altın Kupa Özeti

Öykü, Galler’de (romanda sık sık “Cambria” diye anılır) küçük bir çiftlikte başlar. Genç Henry Morgan, babası Robert, sert ve gerçekçi annesi ve “ikinci görüş” yeteneğine sahip olduğunu iddia eden büyükannesi Gwenliana ile birlikte yaşamaktadır. Ailenin yoksul ama düzenli hayatı, bir akşam eski çiftlik işçisi Dafydd’nin eve dönmesiyle sarsılır. Dafydd, uzun yıllar önce denizlere açılmış, Karayipler’de maceralar yaşamış, şimdi de tek gece konaklamak için geri gelmiştir. O gece ateşin başında anlattığı tropik denizler, zenginlik, şehir yağmaları ve egzotik liman hikâyeleri, Henry’nin zaten içten içe taşıdığı “burada çürüyorum” hissini ateşe çevirir; çocuk aklıyla “önemsiz” olduğunu düşündüğü çiftlik hayatından kaçıp büyük işler yapma arzusu kesinleşir.

Henry’nin iç çatışmasının ilk katmanı burada kurulur: Annesi onun gitmesine şiddetle karşıdır, babası ise kendi gerçekleştiremediği hayalleri oğlunda görerek kararsız bir destek verir. Ayrılmadan önce Henry, babasının isteğiyle, kasabada yaşayan ve kendini ünlü büyücü Merlin sanan yaşlı adamı ziyaret eder. Merlin, Henry’ye tutkularının ne olduğunu, gerçekten sevdiği bir kız (Elizabeth) olup olmadığını ve neyin peşinden koştuğunu sorar; Henry, Elizabeth’e duyduğu duyguları inkâr eder ve kalbinin tek yönünün uzak denizler, Panama ve efsanevi La Santa Roja’ya çevrili olduğunu söyler. Merlin, “Altın Kupa”ya (Panama ve La Santa Roja’yla birleşmiş bir sembol) uzanmanın, aya uzanmaya benzeyen imkânsız bir arzu olduğunu ima eder; yani roman daha baştan Henry’nin peşinde koşacağı şeyin aslında erişilse bile tatmin vermeyeceğini işaretler.

Henry evinden kaçarak deniz yolculuğuna çıkar ama ilk adımda ağır bir hayal kırıklığı yaşar: Karayipler’e ulaşma umuduyla yola çıktığında, aslında bir tür borç köleliği / hizmet sözleşmesi içine çekildiğini fark eder; uzun yıllar boyunca James Flower adlı bir efendinin hizmetinde, tropik plantasyonlarda çalışmak zorunda kalır. Steinbeck burada, Henry’nin güç ve özgürlük arzusunun önce tam tersi bir gerçeklik — itaat, fiziksel emek, aşağılanma — üzerinden pişmesini anlatır. Flower, zamanla Henry’ye ısınır; bu sayede onun köleliği ölümcül vahşet düzeyine ulaşmaz, ama Henry yine de bu yılları, içindeki “ben daha büyük şeyler için yaratıldım” duygusunu biriktiren bir hazırlık dönemi olarak yaşar. Sözleşmesinden kurtulduğunda artık saf bir köylü çocuğu değil; hem insanların zayıflıklarını hem de güç ilişkilerini tanımış, sertleşmiş bir genç adamdır.

Özgürlüğüne kavuşur kavuşmaz, Henry deniz eşkıyalarının dünyasına girer; İngiltere ile İspanya arasındaki dolaylı savaşın yarattığı ortamda, korsanlık ile “resmi” özel savaşçılık (privateer) arasındaki gri alanda yükselir. Kısa sürede cesareti, acımasızlığı ve stratejik zekâsıyla öne çıkar; küçük baskınlardan büyük filo hareketlerine uzanan bir kariyerle Karayipler’in en korkulan kaptanlarından biri olur. Fakat romanda onun motivasyonu sadece ganimet ve şöhret değildir: Panama şehri onun gözünde hem politik-askerî bir “son hedef”tir (Altın Kupa) hem de La Santa Roja’ya ulaşmanın şartıdır. La Santa Roja, rivayetlere göre Panama’da yaşayan olağanüstü güzellikte bir kadın; Henry’nin kafasında zamanla neredeyse insan olmaktan çıkıp, tüm arzularının sembolüne dönüşür. Bu yüzden her yağma, her fetih, her kararlaştırılan sefer, Henry için “Altın Kupa’ya bir adım daha yaklaşmak” anlamına gelir.

Romanın orta bölümleri Henry Morgan’ın güç ve iktidar basamaklarını tırmanmasını, bu sırada içine çöken “hiçbir şeyin yetmemesi” hissini anlatır. Her başarılı baskından, her yeni zenginlikten sonra, içindeki huzursuzluk aynı noktaya geri döner. Steinbeck, korsanların kendi aralarındaki rekabetleri, içki ve şiddetle dolu liman gecelerini, mürettebat üzerindeki liderlik ilişkilerini ve İspanyol kolonilerinin korku atmosferini uzun sahnelerle resmeder. Bu süreçte Henry, yalnızca düşmanlarına değil, yeri geldiğinde kendi adamlarına karşı da acımasızdır; içindeki “boşluk” büyüdükçe etrafa yaydığı yıkım da artar.

Kritik kırılma, Panama seferinin planlanması ve icrası sırasında gelir. Henry, farklı korsan gruplarını kendi komutası altında toplar, İspanya’nın en önemli zenginlik merkezlerinden biri olan Panama’ya karadan saldırı planlar. Uzun ve zor bir yürüyüşle ormanları, bataklıkları, dağ geçitlerini aşarlar; açlık, hastalık, iklim koşulları ve iç çatışmalar bu yürüyüşün atmosferini belirler. Sonunda Panama’ya ulaşıldığında şehir, Henry’nin zihnindeki “Altın Kupa” imgesine uygun bir ihtişam ve zenginlik sergiler; saldırı sırasında Steinbeck, yağmanın vahşetini ve kentteki sivil halkın maruz kaldığı dehşeti saklamaz. Kent düşer, ganimet yığılır, Panama resmen Henry’nin eline geçer.

Fakat asıl hayal kırıklığı La Santa Roja ile karşılaşmasında yaşanır. Henry, yıllardır kafasında idealize ettiği kadını, neredeyse tanrısal bir güzellik ve mutluluk vaadiyle birleştirmiştir; oysa kadın gerçekten var olsa bile (romanın tonunda kasıtlı bir belirsizlik vardır), ne Henry’nin hayal ettiği gibi saf bir kurtuluş figürüdür ne de ona mutluluk sunacak bir “ödül”. Bazı yorumlara göre La Santa Roja, Henry’nin içindeki doyumsuz arzunun dışa vurmuş hali gibidir; Henry nihayet ona yaklaştığında, onun da güç oyunları, korkuları, küçümsemeleri olan, son derece insan ve son derece kırılgan bir karakter olduğunu görür. Böylece Henry, Altın Kupa’ya da La Santa Roja’ya da erişmesine rağmen, ikisinin de zihnindeki efsanevi büyüklüğe karşılık gelmediğini fark eder. Fetih tamamlanmış, ganimet alınmış, efsanevi kadınla karşılaşılmıştır; ama içindeki boşluk olduğu gibi durur.

Panama zaferinden sonra Henry Morgan, İngiliz tacı tarafından şövalyelikle ödüllendirilir ve Jamaika’da resmî bir görev alır; romanda o artık eskisi gibi açık korsanlık yapamaz, tam tersine “korsanları bastırmakla görevli” bir otorite figürüne dönüşür. Bir anlamda, gençliğinde nefret ettiği düzenin bir parçası haline gelmiştir. Lüks içinde, unvan ve yetkiyle yaşamasına rağmen, Steinbeck onu sürekli huzursuz, geçmişte kaybettiklerini düşünen, gerçekleştirdiği onca şeye rağmen “başaramamış” hisseden bir adam olarak çizer. Panama, Altın Kupa, La Santa Roja — hepsi artık geride kalmış birer anı ve pişmanlık kaynağıdır. Henry, romanın sonunda bir “zafer kahramanı” olmaktan çok, aradığı mutluluğu bulamadan ömrünü tüketmiş, hırsının sonuçlarıyla — kendi içinde de, dünyada da yarattığı yıkımla — baş başa kalmış trajik bir figür olarak bırakılır.

Özetle Altın Kupa, yüzeyde korsan macerası gibi dursa da, aslında Steinbeck’in ilk romanından itibaren sorduğu temel soruyu merkezine alır: İnsan, en uç noktalara kadar güç, zenginlik ve arzu peşinde koştuğunda bile tatmin olabilir mi, yoksa “Altın Kupa”ya uzanan el, dokunduğu anda kupanın içinin boş olduğunu mu görür? Henry Morgan’ın Galler’deki çiftlikten Karayiplerin en korkulan kaptanlığına ve oradan da resmi makamların içine savrulan hayatı, bu soruya verilen karanlık ve melankolik bir cevaptır.

Altın Kupa – Kitap Açıklaması

Altın Kupa, John Steinbeck’in olağanüstü bir yazara dönüşeceğinin müjdesi olan lirik bir ilk roman.
Genç Henry Morgan’ın, babasının Galler’deki çiftliğinde yaşadığı tekdüze hayattan bıkıp kendini yollara vurmasıyla
başlıyor her şey. Türlü zorlukla cebelleşen Henry, çalışkanlığı ve parlak zekâsı sayesinde sonunda ufak bir geminin sahibi olmayı başarıyor. Böylece denizlerde yelken açıp fethedilecek yeni yerlere doğru yol alıyor; günbegün asıl tutkusu olan Panama’ya, yani Altın Kupa’ya ve Kızıl Azize olarak adlandırılan, güzelliği dillere destan kadına yaklaşıyor. Bu uğurda kentleri yakıp yıkıyor, insanları gözünü kırpmadan öldürüyor.
Altın Kupa çiftçilikten korsanlığa, korsanlıktan şövalyeliğe uzanan bir yaşamı anlatan görkemli bir eser.
“Steinbeck, bir sanatçı olarak, sözcükler ve biçimler konusunda iflah olmaz bir deneyciydi.”
SUSAN SHILLINGLAW
“Altın Kupa, uçucu bir mutluluğun peşinde durmaksızın koşan bir hayalperestin resmidir.”
SUSAN F. BEEGEL

(Tanıtım Bülteninden)