Dede Korkut Hikayeleri

Dede Korkut Hikayeleri – Dede Korkut

Konusu

Türk edebiyatının ilk ürünlerinden biri olan Dede Korkut Hikâyeleri, Türk boylarının Kafkaslar ve Azerbaycan bölgelerindeki iskânlarını, yurt kurma çabalarını ve akınlarını konu alır. Oğuz boylarının çeşitli kahramanlık hikâyeleri, akıncıların örf ve adetleri anlatılır.

Dede Korkut Hikâyeleri Özeti

Eser 12 hikâyeden oluşur.

Dirse Han Oğlu Boğaç Han

Karatağ’da oturan ve çocuğu olmayan Dirse Han’ın bir oğlu olur ve Bayındır Han’ın boğasını öldürüp bey olduğu için Dede Korkut tarafından “Boğaç Han” lakabıyla anılır. Oğlunu oklar. Annesinin sütü ve kır çiçekleri çocuğun yarasını iyileştirir. Oğlan, kırk yiğit tarafından kaçırılan babasını kurtarır. Dirse Han, oğluna tahtı verir.

Salur Kazanın Evinin Yağmalanması

Salur Kazan’ın uyarısına rağmen oğlu Uruz Han, Oğuz beyleri ile avlanırken üç yüz yiğit ve Uruz’u bırakmasına rağmen düşman evine gelir. Karısını, gelinini ve oğlunu esir alır. Gördüğü rüyanın ardından avdan dönen Salur Kazan, düşman eline geçer. On bin koyununu düşmana vermeyen çoban onunla birlikte gelir.

Kam Büre Beg Oğlu Bamsı Beyrek

Bayındır Han, bütün beylerin oğulları ile Oğuzları topladığı toplantıya gelince Büre Bey üzülür. Oğuz beyleri doğacak çocuğa Büre Bey’e bir erkek, Bican Bey’e bir kız vermesini isterler. Bamsı Beyrek adını alır. Banı Çiçek ile evleneceği gece kâfirler düğünü basıp Bamsi’yi esir alırlar. Banı Çiçek’in kardeşi Deli Karçar’a Yalancı’nın oğlu Yaltacık’ın kanlı gömleğini getirip, “Bamsi öldü” der. Bani Çiçek böyle söylenerek Yaltacık’a verilir. Esir tutulduğu kaleden düğün gecesi kızının yardımıyla kaçan Bamsi, Bani Çiçek’e yaşadığını haber verir. Ardından nikâh kıyılır.

Kazan Beyin Oğlu Uruz Beyin Tutsak Olması

Kazan Bey, oğlunun henüz kan dökmemiş, kafasını kesmemiş ve bir isim vermemiş olmasına üzüldüğünü belirtir. Oğlu da babasından ona savaşmayı ve kan dökmeyi öğretmesini ister. Kazan Han daha sonra oğlunu ava çıkarırken düşman gelir ve Kazan Han savaşmaya başlar. Çocuk babasına izlemesini söylemesine rağmen babası fark etmeden kavga eder. Babası oğlunu bulamayınca evde de göremeyince düşmanın savaştığı yere gelir. Oğlunun kılıcını görünce esir düştüğünü anlar. Düşmanla tek başına savaşa çıkan Kazan Bey yenilir. Oğuzlar vatanlarına dönerler.

Koca Duha Oğlu Deli Dumrul

Duha Koca’nın oğlu Deli Dumrul, kurumuş bir derenin üzerine köprü yaparak geçen ve geçmeyenlerden bozuk para alır. Bunun sebebini yiğitliğinin yayılması olarak açıklar. Köprüde biri öldükten sonra Deli Dumrul, bu yiğidin canını alan Azrail’in gelip onunla savaşmasını ister. Bu isyan üzerine Allah Azrail’i Deli Dumrul’un canını alması için gönderir. Deli Dumrul, Azrail’i yakalayamaz ve Allah’ın birliğine inanır. Can getirmesi şartıyla canı bağışlanır. Hem annesi hem de babası ölmeyi kabul etmez. Artık öleceğine inanan Deli Dumrul, karısıyla vedalaşmaya gider. Karısı ondan kendisi için canını vermesini istediğinde Allah’a “Ya canımızı al ya da ikimizi de yaşat” der. Allah ikisine de 140 yıl ömür verir. Annesinin ve babasının canını alır.

Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı

Kanlı Koca adlı Oğuz askeri, kahraman oğlu Kan Turalı’ya onu evlendirmek istediğini söyler. Ancak oğlan aradığı kadar cesur bir kahraman kız bulamaz. Babası arar ve Trabzon’un oğlunun kızının tam da oğlunun istediği gibi olduğuna ikna olur. Kan Turali, bir boğa ve bir deveyi öldürmesi şartıyla verilecek kızı bu şartları yerine getirerek alır. Evlendikleri gece kâfirlerin saldırısına uğrarlar ve kavga ederler. Savaş devam ederken Selcen Hatun kocasını arar ve bulamaz. Nerede bulursa yardım eder. Selcen Hatun’un düşmanı yenmekle gurur duyacağını düşünen Kan Turalı, Selcen’i öldürmeye karar verir. Ok atarlar, Ancak Selcen okunun ucundaki demiri çıkarır. Selcen’i bu şekilde deneyen Kan Turalı ve Selcen memleketlerine dönerler.

Kazılık Koca Oğlu Yeğenek

Bir gün Bayındır Han, İç Oğuz reislerini sohbete davet ettiğinde, Kazılık Koca adında bir beyefendi Bayındır Han’dan kendisine akın etmesini ister. İzin alınır, Kazılık Koca yardımsever büyüklerle birlikte Karadeniz kıyısındaki bir kaleye gider. Kalenin Tekürü, Kazılık Koca’yı beraat ettirir ve esir alır. 16 yıldır tutsak olan Kazılık Koca’nın 16 yaşındaki oğlu Bayındır Han’a giderek babasını kurtarmak için gideceğini söyler. Yanında 24 sancaktar alır. Yola çıkmadan önce gördüğü rüyada Dede Korkut’tan nasihat alan Yiğinek, Allah’a sığınıp dua ederek tokadı yener. Babasını kurtarır.

Basat’ın Tepegözü Öldürmesi

Basat, Oğuzların göçü sırasında bir aslan tarafından yere serilmiş Uruz Bey’in oğludur. Oğuzların yaylaya göçü sırasında Uruz’un çobanı bir peri kızıyla çiftleşir. Peri kızı Tepegöz’ü Oğuz’un içine salarak bundan acısını çıkarır. Tepegöz çocukların kulaklarını burunlarını yiyor; insanları yer ve öldürür. Basat’ın kardeşi Kıyan Selçuk da Tepegöz yüzünden hayatını kaybeder. Basat, kardeşi uğruna Tepegöz ile gider ve savaşır. Önce gözü yok eder sonra da öldürür.

Beğin Oğlu Emren

Bayındır Han, Gürcistan’dan haraç olarak bir kılıç, bir sopa ve bir at geldiğini görünce sinirlenir. Yiğitlere ve kabilelere veremeyeceğini söyler. Dede Korkut, bu üç haracın yiğit bir adama verilmesini öğütler. Begil Yiğit onları kabul eder. Haraçları alan Begil Yiğit, Gürcistan sınırına yerleşir. Oğuz’a geldiğinde Kazan Bey’in Begil Yiğit’te avcılıkta mahir olduğunu; ama bu becerinin ata bağlı olduğunu söyleyince küser. Oğuzlara isyanı nedeniyle sadece karısı onu geri döndürür ve ava çıkmasını söyler. Av sırasında sağ uyluğunu kıran Begil bir süre saklar. Tekür, yaptığı açıklama üzerine bunu duyar ve Oğuz’un üzerine yürür. Begil’in oğlu Emren direnir. Allah ona kırk adam gücü verir ki kâfirler mağlup olur.

Uşun Koca Oğlu Seğrek

Uşun Koca adında bir adamın Eğrek ve Seğrek adında iki oğlu vardır. Eğrek bir gün beyleri ayaklar altına alır ve Kazan Bey’in karşısına çıkar ve oturur. Ters Uzamış isimli bir beyefendi ona kafasını kesmediğini, kan dökmediğini, açları doyurmadığını, burada ne işi olduğunu sorar. Eğrek, kafa kesmenin ve kan dökmenin bir hüner olduğunu öğrenince Kazan Han’a baskın yapması için yalvarır. Kazan Han aynı fikirde; üç şamandıra gönderir. Bu baskın sırasında yakalanır. Kardeşi Seğrek onu kurtarmaya gider. Eğrek kardeşini tanımadığı için kâfirler tuzak kurmak isterler. Seğrek’in deli olduğunu, yoldan geçenlerin ekmeğine uzandığını, üzerine basarsa bırakacaklarını söylerler. Eğrek gittiğinde bu kişinin kardeşi olduğunu öğrenir. Kâfirleri yenerler. Anavatanlarına dönerler.

Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz'un Çıkarması

Tarabuzan Tekürü Salur kazana bir şahin gönderir. Salur Kazan, şahinin ava çıkacağını haber verir. Av sırasında şahin, Taman Kalesi’ne iner. Şahinin peşine düştüğünde Salur Kazan’ın uykusu gelir ve 7 gün uyur. Taman, Salur Kazan’ın Oğuz reisi olduğunu öğrenince onu esir alır. Kocasının isteği üzerine Taman’ın tutulduğu kuyudan çıkarılan Salur Kazan’dan kâfirleri övmesi isteniyor ama o onları övmez. Bir erkek kardeşi ve bir oğlu olduğu için öldürülemez. Oğlu Uruz, Salur Kazan’ı kurtarmaya gelir. Kazan ve oğlu savaştırılır ve Uruz babasını yaralar. Bu sırada Kazan Bey, Uruz’a babası olduğunu açıklar. Uruz babasının elini öper ve memleketlerine dönerler.

İç Oğuz'a Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü

Kazan, İç ve Dış Oğuz reislerini 3 yılda bir toplar, helallerini alır, neleri varsa yağmalardı. Yine Kazan’ın evi yağmalanınca Dış Oğuz beyleri gelmez, İç Oğuz beyleri yağma eder. Bunun üzerine Dış Oğuz beyleri Kazan’a düşman olurlar. Kılbaş isimli bir bey, Dış Oğuz reislerinden Aruz’un evine gider ve Dış Oğuz reislerinin Kazan Han’a kin beslediğini öğrenir. Kibas gittikten sonra Dış Oğuz beyleri yemin ederler ve Beyrek’in bu yemine katılmaması halinde öldürüleceğini söylerler. Beyrek bunu kabul etmez ama Dış Oğuz beyleri de Beyrek’i yenemez. Aruz Bey, Beyrek’in sağ kalçasını keser. Beyrek öleceğini anlayınca Kazan Han’a kanını yerde bırakmamasını vasiyet eder. Bunun üzerine Kazan Bey, iç Oğuz reislerini toplayarak Aruz’un evini yağmalar ve kendini öldürür. Kazan, Dış Oğuz beylerini affeder…

Dede Korkut Hikâyeleri – Kitap Açıklaması

Dede Korkut,

Bazı rivayetler İshak Peygamberin soyundan olduğunu söyler. 9. ila 11. yüzyıllarda Türkistan’ın Aral Gölü bölgesinde Sir-Derya nehrinin Aral Gölüne döküldüğü yerde doğduğu, Ürgeç Dede adında bir oğlu olduğu ve bu bölgelerde hüküm süren Türk hakanlarına danışmanlık yaptığı destanlarından anlaşılmaktadır.

570-632 yılları (Hz. Muhammed zamanında) yaşadığı da rivayet edilir. Oğuzname’de 295 yıl yaşadığı anlatılmaktadır. Kıpçakların Oğuz Türkleriyle yaptığı mücadeleler Dede Korkut Hikayeleri’nin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Türk ve dünya edebiyatının şaheserleri arasına giren ve çeşitli tarihi filmlere de konu olan Dede Korkut Hikâyeleri, insanı ve yaşadığı dünyayı tüm özellikleriyle ele almıştır.

(Tanıtım Bülteninden)

Sosyal Medyada Paylaş