Alp Er Tunga Destanı
Karakterler
Alp Er Tunga: Saka Türklerinin efsanevi hükümdarı, cesur, bilge ve güçlü bir liderdir. Savaşçı kimliği ve devlet adamlığı ile tanınır.
Keyhüsrev: İranlı Medlerin hükümdarı, Alp Er Tunga’nın en büyük rakibi. Onu hileyle öldürdüğü söylenir.
Turanlılar (Saka Türkleri): Alp Er Tunga’nın yönettiği ve savaşlarda yanında yer alan halk.
İranlılar (Tajikler): Alp Er Tunga ile savaşan düşman güçler, İran’ın efsanevi destanı Şehnâme’de bu mücadelelere yer verilir.
Kaşgarlı Mahmud ve Yusuf Has Hacip: Alp Er Tunga hakkında yazılı kaynaklarda bilgi veren Türk bilginleri.
Konusu
Alp Er Tunga Destanı, Saka Türklerinin büyük hükümdarı Alp Er Tunga’nın İranlılarla yaptığı mücadeleleri ve bu savaşlar sırasında gösterdiği kahramanlıkları anlatır. Destan, Alp Er Tunga’nın savaşçı ruhunu, devlet adamlığını ve adalet anlayışını vurgular. Ancak savaşlarla geçen yaşamı, rakiplerinin ona kurduğu bir tuzakla sona erer. Destan, Alp Er Tunga’nın ölümüne duyulan üzüntüyü yansıtan ağıtlarla günümüze ulaşmıştır.
Alp Er Tunga Destanı
Alp Er Tunga, cesur ve bilge bir hükümdar olarak Saka Türklerinin başında uzun yıllar savaşlar yönetmiştir. Onun en büyük rakibi İranlılar, özellikle de Med hükümdarı Keyhüsrev’dir. Alp Er Tunga, birçok sefer düzenleyerek İran topraklarını tehdit etmiş ve büyük zaferler kazanmıştır. Ancak İranlılar, Alp Er Tunga’yı savaş meydanında yenemeyeceklerini anlayınca bir plan yapar. Keyhüsrev, Alp Er Tunga’yı bir barış görüşmesi bahanesiyle davet eder ve burada onu hileyle öldürür.
Alp Er Tunga’nın ölümü, Saka Türkleri arasında büyük bir yas yaratır. Onun için yakılan ağıtlar (sagu), Kaşgarlı Mahmud’un Divan-ı Lügat-it Türk adlı eserinde yer almıştır. Ayrıca Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig adlı eserinde de Alp Er Tunga’nın bilgeliği ve kahramanlığı övülmüştür.
İranlılar, Alp Er Tunga’yı Efrasiyab adıyla anarken, Orhun Yazıtlarında onun adına düzenlenen bir yuğ (cenaze) töreninden bahsedilir. Tarihçi Mesudî ve diğer kaynaklara göre, Göktürk hakanları bile kendilerini onun soyundan saymıştır.
Destanın tamamı günümüze ulaşmamış olsa da, Alp Er Tunga’nın cesareti ve savaşçı ruhu, Türk tarih ve edebiyatında önemli bir yer tutmaya devam etmektedir.
Türk edebiyatında Alp Er Tunga’nın ölümü için yazılmış olan şu ünlü dörtlük, halkın yasını ve kahramana duyduğu saygıyı gösterir:
Alp Er Tunga Ağıtları | (Günümüz Türkçesi) |
Alp Er Tunga öldü mü? Isız ajun kaldı mu? Ödlek öçin aldı mu? Emdi yürek yırtılur. | Alp Er Tunga öldü mü? Dünya ıssız kaldı mı? Felek öcünü aldı mı? Şimdi yürek yırtılır. |
Ödlek yırag közetti. Oğrun tuzağ uzattı. Begler begin azıttı. Kaçsa kah kurtulur? | Felek yarar gözetti. Gizli tuzak uzattı. Beylerbeyini kaptı. Kaçsa nasıl kurtulur? |
Begler atın urgurup. Kadgu anı turgurup. Mengzi yüzi sargarup. Korkum angar türtülür. | Beğler atlarını yordular. Kaygı onları durdurdu. Benizleri yüzleri sarardı. Safran sürülmüş gibi oldular. |
Uluşıp eren börleyü. Yırtıp yaka urlayu. Sıkrıp üni yırlayu. Sığtap közi örtülür. | Erler kurt gibi uludular. Hıçkırıp yaka yırttılar. Kısık seslerle haykırdılar. Ağlamaktan gözleri kapandı. |
Könglüm için ötedi. Yitmiş yaşıg kartadı. Kiçmiş ödig irtedi. Tün kün kiçip irtelür. | Gönlüm içten yandı. Yetmiş yaş yaşlandı. Geçmiş zaman arandı. Tüm günler geçse de, Yine de aranır. |
Bu destan, Türk kültüründe bağımsızlık, kahramanlık ve vatan sevgisinin simgesi olarak önemli bir yer tutar.