Erich Fromm

Erich Fromm Kimdir?

Erich Fromm, 23 Mart 1900’de Frankfurt’ta, dindar bir Yahudi ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Çocukluğu, hem ağır bir dinsel disiplinin hem de savaşın ve toplumsal çöküşün gölgesinde geçti. Bu erken yıllar, onun insana, inanca ve özgürlüğe dair derin sorgulamalarının temelini oluşturdu. Fromm genç yaşta hukuka yönelse de, kısa sürede insanın iç dünyasıyla ilgilenmek gerektiğini fark etti; Heidelberg Üniversitesi’nde sosyoloji doktorasını tamamladıktan sonra psikanalize geçti. Berlin Psikanaliz Enstitüsü’nde aldığı eğitim, onun Freud’un öğrencisi değil, onu yeniden yorumlayan bir düşünür olmasının kapısını araladı.

1930’larda Frankfurt Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü’nde – yani Frankfurt Okulu’nda – görev yaparken, Marx’ın insan anlayışıyla Freud’un ruh çözümlemelerini harmanladı. Ancak Nazi Almanyası’nın yükselişiyle birlikte, düşüncelerini özgürce sürdürebilmek için ülkesinden ayrıldı; önce İsviçre’ye, ardından Amerika’ya geçti. Bu sürgün, onun yazılarını besleyen en büyük kaynaktı: yersizliğin, aidiyetsizliğin ve özgürlük arayışının derin ironisini kendi yaşamında taşımaya başlamıştı.

Fromm’un edebi dili, soğuk akademik kavramların ötesine geçer; insanı bir olgu değil, bir hikâye olarak anlatır. Escape from Freedom (Özgürlükten Kaçış, 1941) kitabında, modern insanın zincirlerini kendisinin ördüğünü söyler. Ona göre, insan Tanrı’dan ve doğadan kopup birey olduğunda özgürleşti ama bu özgürlükle ne yapacağını bilemedi. Bu yüzden yeniden boyun eğmeye, itaat etmeye yöneldi. Fromm’un üslubu burada felsefi olduğu kadar trajiktir: insanın kendi yaratısına esir düşüşünü bir romanın gerilimiyle anlatır.

1956’da yayımlanan The Art of Loving (Sevme Sanatı), onun belki de en insani kitabıdır. Fromm’a göre sevgi bir duygu değil, bir eylemdir; sabır, disiplin ve irade gerektirir. “Sevgi bir beceridir” der, “yetenek değil.” Kapitalist toplumun insanı bir meta haline getirdiği, ilişkileri alışverişe dönüştürdüğü çağda, Fromm’un cümleleri bir ahlaki manifestoya dönüşür: insanın yeniden sevebilmesi için önce insanlığını hatırlaması gerekir.

Meksika’da geçirdiği yıllarda kaleme aldığı To Have or To Be? (Sahip Olmak ya da Olmak, 1976), onun düşüncesinin doruk noktasıdır. Burada, modern dünyanın “sahip olma” tutkusuna karşı “olma” bilincini savunur. Fromm için insanın kurtuluşu, nesneleri değil, kendini yaratmasındadır. Onun dili bu dönemde sadeleşir, ama daha da derinleşir: her cümlesinde bir etik çağrı, her satırında bir varoluş yankısı vardır.

Yaşamı boyunca yalnız kalmayı seçti; düşünceyi bir sığınak, yazıyı bir dost, sevgiyi bir görev bildi. Freud’un klinik soğukkanlılığı ile Marx’ın tarihsel eleştirisini, insana inanan bir hümanistin kalbinde birleştirdi. Ölümünden kısa bir süre önce, İsviçre’nin Muralto kasabasındaki evinde, dostlarına “İnsan hâlâ öğreniyor; ben de hâlâ öğreniyorum” demişti. 18 Mart 1980’de sessizce öldü.

Erich Fromm’un hayatı, yalnızca bir düşünürün biyografisi değil; insanın kendini arayışının hikâyesidir. O, 20. yüzyılın karmaşasında insanın özünü koruyabileceğine inanan az sayıdaki yazardan biridir. Felsefesi, bir bilimin değil, bir vicdanın dilidir. Onun kalemiyle düşünce, kuru bir teori olmaktan çıkar; sevginin, özgürlüğün ve insan olmanın edebi bir yankısına dönüşür.

Kısa Bilgiler

• 1930’lar: Frankfurt Okulu’nda çalıştı; Freud ve Marx’ı birleştirerek insancıl psikanalizin temellerini attı.

• 1941: Özgürlükten Kaçış ile totaliterliğin psikolojik kökenlerini açıklayarak dünya çapında tanındı.

• 1976: Sahip Olmak ya da Olmak ile modern insanın varoluşsal yönünü vurguladı; 1980’de İsviçre’de hayatını kaybetti.

Erich Fromm Eserleri

• Yahudi Yasası

• Özgürlükten Kaçış

• İsa Dogması ve Diğer Yazılar

• Kendisi İçin İnsan

• Sağlıklı Toplum

• Sevme Sanatı

• Psikanaliz ve Din

• İllüzyon Zincirlerinin Ötesinde

• Marx’ın İnsan Anlayışı

• İnsanın Yüreği – İyilik ve Kötülüğün Kaynağı

• Tanrı Gibi Olacaksınız

• Umut Devrimi

• İnsandaki Yıkıcılığın Anatomisi

• Sahip Olmak ya da Olmak

• Freud Düşüncesinin Büyüklüğü ve Sınırları

• İtaatsizlik Üzerine

• İnsan Olmak Üzerine

• Olmanın Sanatı

• Sevgi, Cinsellik ve Anaerkillik